هویت

در شکل گیری هویت فردی و اجتماعی، عناصر پیدا و پنهان بسیاری موثرند و لذا این مقوله دارای مولفه های متعدد است: خانواده، قشر و طبقه اجتماعی، گروه دوستان، آموزش های رسمی یا غیررسمی، اسطوه ها، تاریخ، دین، زبان، سنت ها، میراث های فکری و فرهنگی، گروه های مرجع، ساختارهای اجتماعی، رسانه های جمعی، فرایند جهانی شدن و ده ها عامل دیگر که هر یک میتواند به نوعی و تا حدی در تکوین هویت فرد، تاثیربگذارد. این تاثیر همواره یکسان و به یک اندازه نیست. گاهی یک مولفه چنان اهمیت پیدا میکند که دیگر مولفه ها را تحت الشعاع خود قرار می دهد و به همین ترتیب هر عامل دیگر میتواند در موقعیت زمانی یا مکانی خاص اهمیت پیدا کند.( سبحانی جو، 1383)
هویت هر پدیده ای، بیانگر هیات و ماهیت وجودی ذات آن پدیده است و واژه هویت در یک معنا به ویژگی یکتایی و فردیت هر فرد و در معنایی دیگر به ویژگی همسانی که در آن اشخاص می توانند به یکدیگر پیوسته باشند، دلالت دارد. احساس هویت انسان دارای دو رکن حس تعلق و مجزا بودن است، این که ما درباره خودمان چگونه می اندیشیم نه تنها بر انتخاب ها و رفتارهای ما اثر دارد، بلکه به عنوان نقطه مرجعی در خدمت درک ما از دیگران و تعامل ما با آن ها است. آگاهی به وجودخود و پی بردن به کیستی و هویت خود از خلال ارتباط در جامعه به وجود می آید.( یوسفی، 1395)
هویت به ویژگی هایی اشاره دارد که موجب تشخیص فرد می­ گردد. بنابراین، هویت هر پدیده‏ای، بیانگر هیئت و ماهیت وجودی ذات آن است. هویت اجتماعی(Identity Social) و گروهی، مجموعه ‏ای از خصوصیات و مشخصات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فلسفی، زیستی و تاریخی همسانی است که بر یگانگی یا همانندی اعضای آن دلالت می‏کند و آن را در یک ظرف زمانی و مکانی معین، به طور مشخص، قابل قبول و آگاهانه، از سایر گروه‏ها متمایز می‌سازد. هویت اجتماعی خصلت یا خصیصه همه انسان‌ها به عنوان موجوداتی اجتماعی است و بر درک افراد از خود استوار بوده و ذاتی نیست؛ بلکه محصول توافق و عدم توافق میان افراد است. آنچه یک گروه انسانی را هویت می‌بخشد، شباهتی است که باعث تفاوت آن‌ها از گروه‌های دیگر می‌شود. هویت اجتماعی افراد، براساس عضویت آنها در گروه‌های اجتماعی تعیین می‌شود؛ زیرا هویت به وسیلۀ روابط میان نیروهای فرهنگی و اجتماعی ساخته می‌شود.
هویت در گذار از تاریخ کهن به مدرنیته
مفهوم هویت تاریخی طولانی دارد اما در قرن بیستم بود که عمدتا در قالب مباحث روان شناسانه و جامعه شناسانه رواج یافت. قبل از آن و در کاربردهای کلاسیک درک های جوهری ارجاع داشت که طی آن یک هست واحد یا یک جوهر کمابیش ثابت برای موضوعی یا موجودی فرض می شد. اما در قرن بیستم هویت به امری برساخته یا وضع شده تبدیل شد و این صورت در علوم اجتماعی مدرن، خاصه پژوهش های روان شناسی و مباحث جامعه شناختی موضوعیت یافت. البته به طورهمزمان این بحث در سطح گسترده ای وارد حوزه های ادبی، به ویژه داستان و نمایشنامه نویسی نیز شد که طی آن جستجوی هویت یا فروپاشی خود ، تم های اصلی محسوب می شدند.
شاید مهم تر از همه ابعاد سیاسی بحث هویت باشد. در متون سیاسی قرن بیستم هویت اغلب به خودشناسی جمعی و نیز طلب شناسایی برای «خویشتن» اشاره داشت. مقوله شناسایی حوی این معناست که فقط موجودیت های دارای آگاهی که از اعضای آگاه و هوشمند تشکیل شده باشند می توانند دارای هویت تلفی شوند مانند ملت ها، جوام، مجامع یا نهاد ها.(طاهایی، 1391)
هویت اجتماعی دستاوردی عملی است و فهم هویت های اجتماعی فردی و جمعی از طریق به کارگرفتن کنش متقابل دیالکتیکی درونی و بیرونی امکان پذیر است. از جمله عوامل موثر بر شکل گیری هویت می توان به برداشت فرد از خصوصیات شخصیتی خویش، عوامل شناختی، فردی وخانوادگی، نظام آموزشی، اجتماعی و فرهنگی اشاره نمود. انسان موجودی دارای استعدادهای بسیار و قابلیت های بی شمار است و اولین گام در جهت تحقق هر کمال و سعادتی، شناخت استعدادهای درونی و رسیدن به خودآگاهی است. برای خودبهسازی که به معنی توسعه آگاهانه مهارت ها، خودآغازی، هدایت و کنترل رهبری برای مدتی طولانی است می توان ازفرآیندهای خودآگاهی، خودکارآمدی، سوگیری خدمت به خود، مقایسه اجتماعی و تلاش برای شناختن خود، خودنمایان سازی و خودتنظیمی، احساس تعهد و ارزشمندی، بهره گیری از عوامل موقعیتی و پرورش بعد دینی و معنویت بهره گرفت.( یوسفی، 1395)

یکی از انواع هویت اجتماعی، هویت قومی است که در عصر مدرن همواره در ارتباط با هویت ملی مطرح می شود. مفهوم قومیت، مانند ملیت، مفهوم ساده و بی مناقشه‌ای نیست و غالباً وجه تمایز آن از ملیت به لحاظ جامعه شناختی چندان روشن نیست. قومیت نوعی دیدگاه درونی است که اهمیتش برای فرد در زمان برقراری تعامل با دیگران آشکار می‌شود. در مواردی که فرد احساس می‌کند قومیت او در یک موقعیت اجتماعی کارساز است و منافعی را برای او تسهیل می‌کند، هویت قومی خود را آشکار می‌کند و در جایی که آن را مانعی در راه منافع خود بداند آن را نهفته می‌گذارد. جامعه‌شناسان حتی گاه در چنین مضامینی از مفهوم قومیت نمادین سخن می‌گویند. مثلاً در آمریکا قومیت نمادین بیانگر «تمایل به حفظ نوعی حس قومی» است بی آنکه «به پیوندها و رفتارهای اجتماعی قومی تعهد عمیق و ریشه داری ابراز شود» (گودیکانست،1383). گوناگونی تعریف قومیت برحسب فرهنگ های مختلف سبب شده است که برخی از پژوهشگران اصولاً مانع وجود چنین مقوله‌ای در برخی کشورها، به رغم اذعان به تفاوت های گویشی و فرهنگی شوند. (سید امامی، 1387)

•  سبحانی جو، حیاتعلی، هویت و بحران هویت، مجله پیوند، آبان 1383 - شماره 301 (12 صفحه - از 38 تا 49)
•  یوسفی, فرزانه و نوشیروان خضری مقدم، ۱۳۹۵، هویت فردی و اجتماعی و عوامل موثر در بهسازی خود، اولین کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در حوزه علوم تربیتی و روانشناسی و مطالعات اجتماعی ایران، قم،
•  طاهایی، سیدجواد؛ علیه هویت؛ رهیافتی انتقادی پیرامون هویت ملی و سیاست‌های هویت، مجله راهبرد اجتماعی و فرهنگی، بهار 1391 - شماره 2 (22 صفحه - از 117 تا 138)
•  سیدامامی، کاووس، هویت‌های قومی از کجا برمی‌خیزد؟ مروری بر نظریه‌های اصلی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، زمستان 1387 ، شماره 7.
•  گودیکانست، ویلیام بی، پیوند تفاوتها: راهنمای ارتباط کارآمد بین گروهی، ترجمۀ علی کریمی (مله) و مسعود هاشمی، تهران: تمدن ایرانی.(1383).